lesson

УНИКЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

Наш урок — о знании языков, о татарском языке.

I. Татарча

по-татарски

Русча по-русски

Инглизчђ по-английски

Французча по-французски

Немецчђ (алманча) по-немецки

Тљрекчђ по-турецки

Кытайча по-китайски

Японча по-японски

Марича по-марийски

Удмуртча по-удмуртски

Башкортча по-башкирски

Казахча по-казахски

Бу китап татарча.

Бу журнал инглизчђ.

Бу газет русча.

Бу кассета тљрекчђ.

а) — Сездђ немецчђ китаплар бармы?

— Бар.Рђхим итегез.

ђ) — Бу китап тљрекчђме?

— Юк,башкортча.

б) — Бу киоскта инглизчђ видеокассеталар бармы?

— Бар. Књп.

II. Бел	знай
Сљйлђ	говори
Сљйлђш	разговаривай
ђйт	скажи
љйрђн	изучай, научись
Тыћла	слушай
Аћла	понимай
Яз	пиши
Сора	спрашивай, спроси
Бераз	немного
Дљрес	правильно; правильный

Образец арабского письма, которым татары пользовались в течение тысячи лет.

III. Мин бел-ђ-м	Я знаю
Син бел-ђ-сећ	Ты знаешь
Ул бел-ђ	Он знает
Мин ђйт-ђ-м	Я говорю
Син ђйт-ђ-сећ	Ты говоришь
Ул ђйт-ђ	Он говорит
Без бел-ђ-без	Мы знаем
Сез бел-ђ-сез	Вы знаете
Алар бел-ђ-лђр	Они знают
Без ђйт-ђ-без	Мы говорим
Сез ђйт-ђ-сез	Вы говорите
Алар ђйт-ђ-лђр	Они говорят

а) — Син татарча белђсећме?

— ђйе, бераз белђм.

ђ) — Сез русча белђсезме?

— ђлбђттђ, белђм.

б) — Марат, син кытайча белђсећме?

— Юк.

в) — Галия ханым, Сез японча белђсезме?

— Белмим.

г) — Студентлар инглизчђ белђлђрме?

— Бик яхшы белђлђр.

д) — Камил белђн Айрат башкортча белђлђрме?

— ђйе.

е) — "ђни" русча ничек була? ђйт ђле.

— ђлбђттђ, "мама".

— Дљрес.

ж) — Бу китап татарчамы?

— ђйе. Татарча.

ќ) — Бу журнал французчамы?

— Юк. Немецчђ.

з) — Мин дљрес ђйтђмме?

— Дљрес.

и) — Син ничек ђйтђсећ?

— Дљрес ђйтђм.

к) — Марат рђхмђт ђйттеме?

— ђйтте.

л) — Без дљрес ђйтђбезме?

— Бик дљрес ђйтђсез.

м) — Кызлар сезгђ ђйтђлђрме?

— Юк, безгђ тњгел.

Когда корень или основа глагола оканчивается на -а/-ђ, эти звуки в настоящем времени переходят на -ый/-и

IV. Мин сљйл(ђ)-и-м	Я говорю
Син сљйл(ђ)-и-сећ	Ты говоришь
Ул сљйл(ђ)-и	Он говорит
Без сљйл(ђ)-и-без	Мы говорим
Сез сљйл(ђ)-и-сез	Вы говорите
Алар сљйл(ђ)-и-лђр	Они говорят
Мин сљйлђш-ђ-м	Я разговариваю
Син сљйлђш-ђ-сећ	Ты разговариваешь
Ул сљйлђш-ђ	Он разговаривает
Без сљйлђшђбез	Мы разговариваем
Сез сљйлђшђсез	Вы разговариваете
Алар сљйлђшђлђр	Они разговаривают

а) — Иртђгђ семинарда кем сљйли?

— Мин сљйлим.

— Мин сљйлимме?

— Ярый, син дђ сљйлђ.

ђ) — Син бик матур сљйлисећ.

— Рђхмђт.

б) — Сез бик яхшы сљйлисез.

— Рђхмђт.

в) — Без кемгђ сљйлибез? Сезгђме?

— ђйе, безгђ.

г) — Алар телевизордан бњген сљйлилђрме?

— Юк, иртђгђ.

д) — Син татарча сљйлђшђсећме?

— ђйе. Сљйлђшђм.

е) — Саша немецчђ сљйлђшђме?

— Бераз сљйлђшђ.

ж) — Коля инглизчђ сљйлђшђме?

— Яхшы сљйлђшђ.

ќ) — Кызлар нинди телдђ сљйлђшђлђр?

— Японча сљйлђшђлђр.

V. Мин татарча љйрђн-ђ-м

Син русча љйрђн-ђ-сећ.

Ул инглизчђ љйрђн-ђ.

Без японча љйрђн-ђ-без.

Сез алманча љйрђн-ђ-сез.

Алар французча љйрђн-ђ-лђр.

а) — Син татарча белђсећме?

— Юк, лђкин љйрђнђм.

ђ) — Саша инглизчђ љйрђнђме?

— Юк, ул инглизчђ яхшы белђ.

б) — Наташа, син французча љйрђнђсећме?

— Юк, мин немецчђ љйрђнђм.

в) — Кызлар, сез тљрекчђ белђсезме?

— ђйе, бераз белђбез џђм љйрђнђбез.

г) — Теге абыйлар японча белђлђрме?

— Хђзер љйрђнђлђр.

VI. Мин аћл(а)-ый-м	Я понимаю
Син аћл(а)-ый-сыћ	Ты понимаешь
Ул аћл(а)-ый	Он понимает
Без аћл(а)-ый-быз	Мы понимаем
Сез аћл(а)-ый-сыз	Вы понимаете
Алар аћл(а)-ый-лар	Они понимают

а) — Син татарча аћлыйсыћмы?

— Бик яхшы аћлыйм.

ђ) — Гариф ђфђнде, Сез инглизчђ аћлыйсызмы?

— Бераз аћлыйм.

б) — Кызлар кытайча аћлыйлармы?

— Аћлыйлар. Алар кытай теле љйрђнђлђр.

в) — Студентларыгыз тљрекчђ аћлыйлармы?

— Яхшы аћлыйлар џђм яхшы сљйлђшђлђр.

— О-о-о!

VII. Мин тыћл(а)-ый-м	Я слушаю
Син тыћл(а)-ый-сыћ	Ты слушаешь
Ул тыћл(а)-ый	Он слушает
Без тыћл(а)-ый-быз	Мы слушаем
Сез тыћл(а)-ый-сыз	Вы слушаете
Алар тыћл(а)-ый-лар	Они слушают

Мин музыка тыћлыйм.

Ул татарча музыка тыћлый.

Син опера тыћлыйсыћ.

Без оперетта тыћлыйбыз.

Сез романс тыћлыйсыз.

Алар ария тыћлыйлар.

а) — Артур, син нђрсђ тыћлыйсыћ?

— Радио тыћлыйм.

ђ) — Коля нђрсђ тыћлый?

— "Бим Радио" тыћлый.

б) — Галия ханым нђрсђ тыћлый?

— "Курай" радиосы тыћлый.

в) — Кызлар нђрсђ тыћлыйлар?

— Романс тыћлыйлар.

— Азат ђфђнде, сез нђрсђ тыћлыйсыз?

— "Азатлык" радиосы.

Сљйлђшђбез!

а) — Артур, син кайда укыйсыћ?

— Университетта укыйм.

— Ничђнче курста?

— љченче курста.

— Нинди факультетта?

— Юридик факультетта.

— Нинди теллђр љйрђнђсећ?

— Рус теле, татар теле џђм инглиз теле.

— Яхшы белђсећме?

— Уртача белђм. Русча бик яхшы сљйлђшђм. Инглизчђ дђ ярыйсы. Татарча начаррак белђм.

— Татар теле укытучысы кем?

— Клара ханым.

— Ул доцентмы?

— Юк, ассистент. Лђкин ул бик яхшы укытучы.

ђ) — Исђнмесез! Бу татар теле кафедрасымы?

— ђйе. Рђхим итегез. Сез кем буласыз?

— Мин Агнесса Кефели. Мин Америкадан. Мин Аризонада, университетта эшлим.

— Рђхим итегез! Без бик шат. Таныш булыгыз! Мин — доцент Алсу Кђримова, бу ассистент Гљлназ туташ Галиева, бу — ассистент Кадрия ханым, ђ бу лаборантыбыз — Гњзђл ханым.

— Мин бик шат!

— Сез татарча сљйлђшђсез...

— Мин — ярты тљрек, ярты француз. Мин теллђр љйрђнђм.

— Сез нинди теллђр белђсез?

— Мин французча, инглизчђ, тљрекчђ, русча белђм.

— Татарча кайда љйрђндегез?

— ђтиемнђн бераз љйрђндем. Китаплардан љйрђндем.

— Бик яхшы!

— Сез татар теле укытучысымы?

— Хђзер — ђйе. Унике укучым бар. Алар инженерлар, архи-текторлар, программистлар, композиторлар... Татар теле љйрђнђлђр.

— О-о-о! Яхшы!

VIII. Хат	письмо
Мђкалђ	статья
Яз; язучы	пиши; писатель

Мин яз-а-м	Я пишу	Без яз-а-быз	Мы пишем
Син яз-а-сыћ	Ты пишешь	Сез яз-а-быз	Вы пишете
Ул яз-а	Он пишет	Алар яз-а-лар	Они пишут

Мин хат язам.

Син роман язасыћ.

Ул лекция яза.

Без китап язабыз.

Сез мђкалђ язасыз.

Алар музыка язалар.

а) — Артур, нђрсђ язасыћ?

— Хат язам.

— Кемгђ?

— ђбигђ.

— ђбиећ кайда?

— Уфада.

ђ) — Айрат, син нђрсђ язасыћ?

— Мђкалђ язам.

— Нинди мђкалђ?

— Газетага.

— Нинди газетага?

— "Сабантуйга"га.

б) — Галия ханым, исђнмесез! Хђллђрегез ничек?

— Яхшы.

— Нђрсђ эшлисез?

— Лекция язам.

— Студентларгамы?

— ђйе. Иртђгђ лекция.

— Яхшы.

в) — Алсу, ђбигђ хат кайчан язасыћ?

— Иртђгђ, ђнием.

— Бездђн сђлам ђйт.

— Ярый. ђйтђм.

г) — Бу язучы нђрсђ яза?

— Ул роман яза.

— Шулаймыни?

— ђйе.

— Яхшы язамы?

— Бик яхшы.

IХ. Мин сор(а)-ый-м	Я спрашиваю
Син сор(а)-ый-сыћ	Ты спрашиваешь
Ул сор(а)-ый	Он спрашивает
Без сор(а)-ый-быз	Мы спрашиваем
Сез сор(а)-ый-сыз	Вы спрашиваете
Алар сор(а)-ый-лар	Они спрашивают

Мин акча сорыйм.

Син китап сорыйсыћ.

Ул альбом сорый.

Без сђгать сорыйбыз.

Сез машина сорыйсыз.

Алар билет сорыйлар.

а) — Азат, бу ападан сора ђле, ул кайдан?

— Юк, кирђк тњгел, ярамый.

— Ярый, сора ђле.

— Апа, Сез кайдан?

— Мин Казахстаннан.

— ђ Сез казахча белђсезме?

— Бераз белђм.

— Хђзер Сез кая барасыз?

— Мин авылга кайтам.

— Авылда кемнђрегез бар?

— Туганнарыбыз.

ђ) — Сђгать ничђ, Камил?

— Мин белмим. Мараттан сора!

— Марат, сђгать ничђ?

— Мин белмим, Рљстђмнђн сора!

— Рљстђм, сђгать ничђ?

— Мин белмим, сђгатем юк!

— Уф-ф!

б) — Алсу, бњген укытучы синнђн сорадымы?

— Сорады.

— Иртђгђ дђ сорыймы?

— Белмим.

в) — Азат, бу матур кыздан сора ђле, исеме ничек?

— Хђзер сорыйм. Туташ, исемегез ничек?

— ђ сезнећ исемегез ничек?

— Мин — Азат. ђ бу Марат.

— Минем исемем юк. Сау булыгыз!

— Эх!

Х. бит — ведь, же

инде — пожалуйста; уже

а) — Кызлар, поезд килде бит!

— Шулаймыни? Киттек!

ђ) — Алмаз, ђни ђйтте бит, кибеткђ бар!

— Хђзер! Хђзер! Киттем!

б) — Сезгђ ђйттем бит, директор юк.

— Ул кайчан килђ?

— Белмим.

в) — ђлфия, син миннђн китап алдыћ бит?

— ђйе.

— Мића бир ђле.

— Ярый. Хђзер.

г) — Улым, газета бир инде.

— Хђзер, ђби.

д) — Улым, укы инде!

— Ярый инде, бабай, укыйм бит.

е) — Кызым, аша инде, тђмле бит.

— ђни, ашыйм бит инде.

ж) — Азат, иртђрђк кайт инде. Театрга барабыз бит.

— Кайтам инде, ђнисе, хђзер кайтам.

-ны/-не — аффикс винительного падежа ¦

ђни — ђнине (маму)

ђти — ђтине (папу)

ђби — ђбине (бабушку)

Бабай — бабайны (дедушку)

Кыз — кызны (девушку, девочку)

Абый — абыйны (старшего брата, дядю)

Энем — энемне (моего младшего брата)

Сећелем — сећелемне (мою младшую сестру)

Китап — китапны (книгу)

Казан — Казанны (Казань)

Татарстан — Татарстанны (Татарстан)

Аш — ашны (суп)

Сљт — сљтне (молоко)

Ит — итне (мясо)

Тоз — тозны (соль)

Ярат — люби

Мин ярат-а-м Без ярат-а-быз

Син ярат-а-сыћ Сез ярат-а-сыз

Ул ярат-а Алар ярат-а-лар

а) — Азат, син Коляны белђсећме?

— Бик яхшы белђм.

ђ) — Коля, син Азатны белђсећме?

— Бераз белђм.

б) — Азатны кем белђ?

— Азатны без яхшы белђбез.

в) — Син Казанны яратасыћмы?

— ђлбђттђ.

г) — Син нинди шђџђрлђрне яратасыћ?

— Казанны яратам, Петербургны яратам, Хельсинкины яратам.

д) — Камил, нинди язучыларны яратасыћ?

— Мин Тукайны яратам. Пушкинны яратам. Азиз Несинны яратам.

— ђ ќђлилне яратасыћмы?

— ђйе. ќђлилне дђ яратам. ђ син?

— Мин Сергей Есенинны яратам. Зљлфђтне яратам.

— Аларныћ китаплары синдђ бармы?

— Бар. Књп.

— Яхшы.

е) — Сез Казаннанмы?

— ђйе.

— ђти-ђниегез исђн-саулармы?

— Рђхмђт. Исђн-саулар.

ж) — ђбиећ бармы, Илдус?

— Бар.

— ђбиећне яратасыћмы?

— Яратам. ђбием бик яхшы. Ул да мине ярата.

ХI. Мине	меня
Сине	тебя
Аны	его, ее
Безне	нас
Сезне	вас
Аларны	их

а) — Гафу итегез, мине кем сорый?

— Сезне студентлар сорый.

ђ) — Алмаз, сине сорыйлар.

— Кем?

— Белмим. Бер кыз.

— Нинди кыз?

— Бик матур бер кыз сорый.

— Яхшы.

б) — Сез Алсуны белђсезме?

— Галиеванымы?

— ђйе. Мин аны яхшы белђм. Ул укытучы бит.

— Сез аны яратасызмы?

— Бик яратабыз. Ул — яхшы укытучы.

в) — Кызлар, сез кирђк.

— Кем?

— Сез инде, сез.

— Безне сорыйлармы?

— ђлбђттђ, сезне.

— Хђзер килђбез.

г) — Безгђ ике кыз килде. Алар Америкадан. Алар татарча бераз белђлђр.

— Сез аларны белђсезме?

— Юк. Аларны Саша белђ.

Текст

Мин Артур. Мин — студент. Мин университетта укыйм. Мин юридик факультетта, икенче курста укыйм. Мин русча, татарча, инглизчђ яхшы белђм. Университетта французча љйрђнђм.

Укытучыбызныћ исеме — Натали. Ул Франциядђн. Без аныћ белђн французча сљйлђшђбез, француз музыкасы тыћлыйбыз, французча китаплар укыйбыз, язабыз.

Француз теле — бик матур тел.

БИРЕМНђР

1. Татарча языгыз:

по-татарски		слушай
по-русски		письмо
по-немецки		статья
по-французски		пиши
по-английски		спроси
по-японски		ведь
по-китайски		уже
по-башкирски		люби
по-удмуртски		научи
по-казахски		меня
знай		тебя
говори		его
разговаривай		ее
учи		нас
правильно		вас
скажи		правильный
понимай

2. ќавап бирегез:

Син татарча белђсећме?

Ул рђхмђт ђйтђме?

Сез русча белђсезме?

Алар французча белђлђрме?

Марат рђхмђт ђйттеме?

Алсу немецчђ сљйлђшђме?

Сез татарча љйрђнђсезме?

Алар тљрекчђ белђлђрме?

Син японча аћлыйсыћмы?

Булат музыка тыћлыймы?

Алар нђрсђлђр тыћлыйлар?

ђби нђрсђ яза?

Сез китап сорыйсызмы?

Алар билет сорыйлармы?

Сђгать ничђ?

Сез аћа рђхмђт ђйттегезме?

Сез ђниегезне яратасызмы?

Сез нђрсђ яратасыз?

Сез нинди язучыларны яратасыз?

Без нђрсђ сорыйбыз?

Сез безне белђсезме?

5. Мђкальлђрне љйрђнегез џђм тђрќемђ итегез:

Ике уйла, бер эшлђ.

Ике уйла, бер сљйлђ.

Аз сљйлђ, књп тыћла.

Аз сљйлђ, књп эшлђ.

Аз сњз белђн књпне ђйт.

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите у студентов, говорят ли они по-татарски.

2. Узнайте у Рустама, говорит ли он по-французски.

3. Спросите у Алсу, хорошо ли она знает английский язык.

4. Спросите у учащихся, какие языки они изучают.

5. Узнайте у Алмаза, понимает ли он по-турецки.

6. Спросите у Галии ханум, слушает ли она оперу.

7. Спросите у Булата, какую музыку он слушает.

8. Спросите Клару, кому она пишет письмо.

9. Узнайте у Айрата, что он пишет.

10.Подтвердите, что вы взяли эту книгу.

11.Подтвердите, что вы прочитали эту книгу.

Дђрес бетте. Сау булыгыз!