lesson

УНБИШЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

I. 1. Яшелчђ	овощи
ќилђк-ќимеш — фрукты Бакча — сад


Кура ќилђге — малина	Карлыган — смородина	Чия — вишня	Алма — яблоко

Борыч — перец	Бђрђћге — картофель	Суган — лук	Кишер — морковь

а) — Базарда нинди яшелчђлђр бар?

— Кишер, суган, бђрђћге, кыяр бар.

— Помидор бармы?

— Помидор да бар.

ђ) — Гафу итегез, бу нинди кибет?

— Бу — яшелчђ кибете.

— Кибеттђ бђрђћге бармы?

— Бар. Бик књп.

— ђ борыч бармы?

— Борыч юк...

б) — Гафу итегез, кыяр ничђ сум?

— Сигез мећ.

— Бер кило њлчђгез ђле.

— Ярый.

в) — Марат, син яшелчђ яратасыћмы?

— Яратам.

— Нђрсђлђр яратасыћ?

— Кишер, суган џђм кыяр яратам.

— Бђрђћге яратасыћмы?

— ђлбђттђ.

г) — ђни, базардан нинди яшелчђлђр алдыћ?

— Бђрђћге, суган, кишер.

— Помидор алмадыћмы?

— Юк. Акчам булмады.

д) — Алсу, алма тђмлеме?

— Тђмле.

— Мића да бир ђле.

— Мђ, рђхим ит.

е) — Бакчагызда ќилђк-ќимеш бармы?

— ђйе. Алма, чия, карлыган џђм кура ќилђге бар.

— О-о-о, бик яхшы. ђ алмагыз тђмлеме?

— Алмаларыбыз бик тђмле.

ж) — Гњзђл, син кура ќилђге яратасыћмы?

— ђлбђттђ.

— Тагын нђрсђ яратасыћ?

— Карлыган яратам.

— Груша яратасыћмы?

— Груша да яратам.

2. Кыйбат	дорого, дорогой
Арзан	дешево, дешевый

а) — Алмагыз кыйбатмы?

— Кыйбат тњгел.

— Ничђ сум?

— Алты мећ сум.

ђ) — Бђрђћге ничђ сум?

— Ике мећ сум.

— О! Кыйбат!

— Кыйбат тњгел, арзан.

б) — Чия ничђ сум?

— Унбиш мећ.

— Кыйбат бит.

— Арзаны юк.

в) — Ике кило кура ќилђге њлчђгез ђле.

— Пакетыгыз бармы?

— Юк. Сезнећ пакетка.

— Рђхим итегез.

— Ничђ сум кирђк?

— Егерме биш мећ ике йљз сум.

— Рђхмђт.

II. Бар — бар-ма

Кил — кил-мђ

Укы — укы-ма

Сљйлђ — сљйлђ-мђ

Мин бар-м-ый-м	Я не иду
Син бар-м-ый-сыћ	Ты не идешь
Ул бар-м-ый	Он не идет
Без бар-м-ый-быз	Мы не идем
Сез бар-м-ый-сыз	Вы не идете
Алар бар-м-ый-лар	Они не идут
Мин ђйт-м-и-м	Я не говорю
Син ђйт-м-и-сећ	Ты не говоришь
Ул ђйт-м-и	Он не говорит
Без ђйт-м-и-без	Мы не говорим
Сез ђйт-м-и-сез	Вы не говорите
Алар ђйт-м-и-лђр	Они не говорят

Бњген мин кинога бармыйм.

Син ђнигђ ђйтмђ.

Ул лицейда укымый.

Без ит ашамыйбыз.

Сез авылга кайтмыйсызмы?

Алар Татарстанда яшђмилђр.

а) — Алсу, син бњген кая барасыћ?

— ђйтмим.

ђ) — Марат, син мђктђптђ укыйсыћмы?

— Юк. Мин мђктђптђ укымыйм.

б) — Сез татарча яхшы сљйлђшђсезме ?

— Юк. Яхшы сљйлђшмим.

в) — Син инглизчђ белђсећме?

— Юк, белмим.

г) — Син немецчђ љйрђнђсећме?

— Юк, љйрђнмим.

д) — ђби, чђй эчђсећме?

— Юк, рђхмђт, эчмим.

е) — Син балык яратасыћмы?

— Юк, яратмыйм.

ж) — Син чия ашыйсыћмы?

— Юк, ашамыйм, рђхмђт.

ќ) — Сез кишер аласызмы?

— Юк, алмыйбыз.

з) — Ул кибеткђ керђме?

— Юк, керми.

и) — Алар урамга чыгалармы?

— Юк, чыкмыйлар.

к) — Син банкта эшлисећме?

— Юк, мин банкта эшлђмим.

— Кибеттђ эшлисећме?

— Юк, анда да эшлђмим.

III. Минемчђ	по-моему
Синећчђ	по-твоему
Безнећчђ	по-нашему
Сезнећчђ	по-вашему

Минемчђ, бњген ќылы була.

Синећчђ, бу китап кызыкмы?

Безнећчђ, спектакль бик яхшы булды.

Сезнећчђ, бу альбом кирђкме?

а) — Артур, бњген безгђ ђби килђме?

— Минемчђ, килђ.

ђ) — Бу сђгать дљресме?

— Безнећчђ, дљрес.

б) — Синећчђ, бу йорт яћамы?

— ђйе.

в) — Сезнећчђ, бу спектакль ничек?

— Минемчђ, яхшы.

Сљйлђшђбез!

а) — Гњзђл, кибеткђ барасыћмы?

— Юк, бармыйм. ђ син, Алсу, хђзер кая барасыћ?

— Мин базарга барам.

— Нђрсђ аласыћ?

— Бђрђћге, кишер, суган алам.

— Помидор аласыћмы?

— Юк, алмыйм. Помидорга акчам юк.

— Базарда помидор ничђ сум?

— Сигез мећ сум.

— Минемчђ, бик кыйбат.

— ђйе.

— Сезгђ бњген кунаклар килђме?

— Бњген килми, иртђгђ килђ.

— Кемнђр килђ?

— Авылдан туганнар килђ.

— Ничђ кљнгђ?

— Минемчђ, љч кљнгђ.

ђ) — Галия ханым, якшђмбе кљнне сез театрга барасызмы?

— Нинди спектакль була?

— "ђни килде" спектакле.

— ђ авторы кем?

— Авторы — Шђриф Хљсђенов.

— Спектакль кызыкмы?

— Минемчђ, бик кызык.

— ђ билетлар бармы?

— Булырга тиеш.

— Безгђ дђ ике билет алыгыз ђле.

— Ярый, яхшы.

— Рђхмђт.

IV.

гына / генђ; кына / кенђ — ограничительные частицы.

В татарском языке они употребляются после знаменательных слов, в русском — до них.


Мин генђ белђм.	Только я знаю.
Ул гына татарча сљйлђшђ.	Только он говорит по-татарски.
Бњген Марат кына килде.	Сегодня только Марат пришел.
Бу китапны ђнђс кенђ укыды.	Только Анас прочитал эту книгу.
Ул ђле генђ керде.	Он только что зашел.
Азатныћ иске машинасы гына бар.	У Азата есть только старенькая машина.

а) — Кичђ лекциядђ кемнђр булды?

— ђлфия белђн Кадрия генђ иде.

ђ) — Базардан нђрсђлђр алдыћ?

— Суган гына алдым.

б) — ђби, син аш ашадыћмы?

— Юк, чђй генђ эчтем.

в) — Классыгызда кем немецчђ белђ?

— Азат кына белђ.

г) — Апагыз Казанга бњген генђ килдеме?

— ђйе, бњген генђ.

д) — Сез Америкадан кичђ кайттыгызмы?

— ђйе, кичђ генђ.

е) — Алмаз семинарда сљйлђдеме?

— Юк, сљйлђмђде, язды гына.

-гач/-гђч; -кач/-кђч — аффиксы деепричастий ¦

укыгач	прочитав
килгђч	придя
кайткач	вернувшись
ђйткђч	сказав
кергђч	зайдя
чыккач	выйдя
баргач	придя
язгач	написав
алгач	взяв, получив, купив
биргђч	сдав
тњлђгђч	заплатив
ашагач	поев
эчкђч	выпив

Китапны укыгач, Маратка бирдем.	Прочитав книгу, отдал (а) Марату.
ђби килгђч, чђй эчтек.	Когда приехала бабушка, мы попили чай.
Эштђн кайткач, ђни аш пешерде.	Вернувшись с работы, мама сварила суп.
Син ђйткђч, мин аћладым.	Когда ты сказал(а), я понял(а).
Кибеткђ кергђч, ипи алдым.	Зайдя в магазин, я купил(а) хлеб.
Урамга чыккач, Галия ханым	Выйдя на улицу, разговаривала с
белђн сљйлђштем.	Галией ханум.
Бакчага баргач, без књп эшлђдек.	Придя в сад, мы много работали.
Хат язгач, почтага киттем.	Написав письмо, пошла на почту.
Посылканы алгач, мин љйгђ	Получив посылку, я вернулся
кайттым.	домой.
Экзаменнар биргђч, авылга кайттым.	Сдав экзамены, я поехал в деревню.
Акчаны кассага тњлђгђч, чекны са-	Заплатив в кассу денги,чек отдал
тучыга бирдем.	продавцу.
Ашагач, ђнигђ рђхмђт ђйттек.	Покушав, сказали матери спасибо.
Чђй эчкђч, музыка тыћладык.	Попив чай, слушали музыку.

Сљйлђшђбез!

а) — Гњзђл, эштђн кайткач, нђрсђ эшлисећ?

— Ашыйм, китап укыйм, музыка тыћлыйм.

— Музыка тыћлагач, нђрсђ эшлисећ?

— Урамга чыгам.

— Кем белђн?

— Дустым Марат белђн.

— Кая барасыз?

— Паркка барабыз.

— Парктан кайткач, чђй эчђсећме?

— ђлбђттђ, эчђм.

— Син чђй яратасыћмы?

— ђйе, бик яратам.

— Чђйне нђрсђ белђн эчђсећ?

— Сљт белђн эчђм.

— Чђй эчкђч, газета укыйсыћмы?

— Бераз укыйм.

ђ) — Сез апрельдђ кайда булдыгыз?

— Мђскђњдђ булдык.

— Озак булдыгызмы?

— Бер атна.

— Мђскђњгђ баргач, Кремльдђ булдыгызмы?

— ђйе, булдык.

— Тагын кая бардыгыз?

— Кремльдђн чыккач, музейга кердек. Музейдан чыккач, кибеткђ бардык. Анда улыбызга велосипед алдык.

— Кыйбатмы?

— Ой, бик кыйбат.

— Кичен Зур театрга бардыгызмы?

— Юк, бармадык.

— Кайчан кайттыгыз?

— Егерме бишенче апрельдђ.

— Мђскђњдђн кайткач, дачага бардыгызмы?

— Бардык.

VI. Милли ризыклар		Национальные блюда

гљбђдия — губадия	чђк-чђк — чак-чак		љчпочмак —треугольник
бђлеш		бялеш
пђрђмђч		перемяч
кыстыбый		кыстыбый
токмач		лапша
камыр		тесто
камыр басарга		месить тесто
кис		режь
тура		кроши
чистарт		чисти
ю		мой
кыздыр		жарь
куй		поставь
мђ		на, возьми
мђгез		возьмите

а) — Син нђрсђ яратасыћ?

— Гљбђдия яратам.

ђ) — ђниећ чђкчђк ясыймы?

— Ясый.

б) — ђбиећ бђлеш пешерђме?

— ђйе.

в) — Апаћ бђрђћге кыздырамы?

— Бик тђмле кыздыра.

г) — Сећелећ нђрсђ юа?

— Ул алма юа.

д) — ђбиећ бђрђћге чистартамы?

— ђйе.

е) — Сез токмач кисђсезме?

— ђйе.

ж) — Кызлар, суганны кем турый?

— Мин турыйм.

ќ) — ђни, љчпочмак бир ђле.

— Мђ, улым.

— Рђхмђт.

з) — Мића тоз бирегез ђле.

— Мђгез.

и) — Артур, китабыћны бир ђле.

— Мђ, ал.

к) — Кызлар, тарак бирегез ђле.

— Мђгез, Галия апа.

л) — ђни, чђй куйдыћмы?

— Хђзер куям.

м) — Улым, кђстрњлне плитђгђ куй ђле.

— Ярый, ђни.

Сљйлђшђбез!

а) — Сез љчпочмак пешерђсезме?

— ђйе.

— Ничек ясыйсыз?

— Камыр басам.

— Камыр баскач, нђрсђ эшлисез?

— Бђрђћге, ит, суган турыйм. Суган турагач, тоз салам.

— Борыч саласызмы?

— ђлбђттђ, борыч салгач, љчпочмак тђмлерђк була.

ђ) — Гафу итегез, сездђ чђк-чђк бармы?

— ђйе, бар.

— Ничђ сум?

— Утыз биш мећ. Аласызмы?

— ђйе.

— Тагын нђрсђ аласыз?

— Тагын гљбђдия кирђк иде.

— Бњген гљбђдия пешермђдек.

— Иртђгђ буламы?

— ђйе.

— Рђхмђт.

— Сау булыгыз!

б) — Сезнећ љйдђ нинди милли ризыклар яраталар?

— ђбием гљбђдия ярата, ђнием љчпочмак ярата.

— ђ ђтиећ нђрсђ ярата?

— Кыстыбый.

— ђ абыећ нђрсђ ярата?

— Абыем бђлеш ярата.

— Бђлешне кем пешерђ?

— ђбием.

— Бђлешкђ нђрсђ сала?

— Ит, бђрђћге сала. Суган турый. Тоз, борыч сала.

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

кыяр		синећчђ
суган		гљбђдия
чия		тура
алма		кыздыр
кишер		кура ќилђге
бђрђћге		кис
карлыган		кыстыбый
ќилђк-ќимеш		чђкчђк
яшелчђ		бђлеш
кыйбат		токмач
минемчђ		баргач
безнећчђ		ђйткђч
арзан		кайткач
сезнећчђ		килгђч
камыр		милли ризык

2. Татарча языгыз:

фрукты		спросив
яблоко		купив
картофель		придя
овощи		режь
смородина		готовь
морковь		вари
лук		жарь
вишня		кроши
малина		делай
дорогой		пеки
дешевый		треугольник
по-моему		чакчак
по-вашему		губадия
по-нашему		бялеш
по-твоему		национальные блюда
вернувшись		на

3. ќавап бирегез:

Базарда нинди яшелчђлђр алдыћ?

Суган алдыћмы?

Бђрђћге алдыћмы?

Кишер алдыћмы?

Кыяр алдыћмы?

Алма алдыћмы?

Чия алдыћмы?

Карлыган алдыћмы?

Тагын нђрсђ алдыћ?

ђни кайткач, нђрсђ эшлђде?

Китап укыгач, син нђрсђ эшлђдећ?

Кичђ Марат кына килдеме?

Син Гњзђлгђ генђ ђйттећме?

ђби бђлеш пешерђме?

Сез токмач кисђсезме?

Апаћ камыр басамы?

Син чђйгђ шикђр саласыћмы?

Алар ќилђк-ќимеш яраталармы?

Урамга чыккач, кемне књрдећ?

љчпочмакка тоз да, борыч та салдыћмы?

Ашка тоз кирђкме?

Син ипи генђ алдыћмы?

Син бњген генђ килдећме?

4. Тђрќемђ итегез.

Хђлвђ

Бервакыт хђлвђ турында сњз чыккач, Хуќа Насретдин ђйтеп куйган:

— ђйе, минем дђ књптђн инде хђлвђ ашыйсым килеп йљри.

— Ни љчен ђзерлђмисећ?

— Нишлисећ бит, шикђр барында мае булмый, ђ мае булганда, бездђ

оны булмый.

— ђ барысыныћ да бергђ булган вакыты булмыймыни соћ?

— Ник булмасын, була. Лђкин аларныћ џђркайсы булган вакытта мин

њзем љйдђ булмыйм шул, — дигђн Хуќа.

Коммуникатив биремнђр.

1. Поинтересуйтесь, какие овощи купила ваша мама на базаре.

2. Спросите, купила ли Алсу морковь.

3. Узнайте, сколько стоит картофель.

4. Представьте, что Вы пришли на рынок. Узнайте, сколько стоит:

— морковь;

— капуста ;

— картофель;

— лук ;

— огурцы;

— яблоки;

— вишня;

— груша;

— помидоры.

5. Спросите у Артура, любит ли он:

— малину;

— вишню;

— яблоки;

— груши;

— смородину.

6. Поинтересуйтесь у Алсу, какие цены на базаре.

7. Узнайте у Галии ханум, какие цены на овощи и фрукты.

8. Спросите у Айрата, что он сделал, вернувшись из университета.

9. Спросите у Артура, что он купил, зайдя в магазин.

10. Узнайте у Айрата, куда он поехал, сдав экзамен.

11. Поинтересуйтесь у бабушки, как она готовит треугольники.

12. Расскажите, что вы делаете, когда приходите с работы домой.

13. Спросите брата, какие татарские блюда он любит.

ЧИЯЛЕ

Сандугачныћ балалары

Талга кунганнар икђн;

Кызларыгыз тырышып эшли —

Бигрђк ућганнар икђн.

К у ш ы м т а:

Их, чия, чия, чия,

Чия чиялђгђндђ;

Чия матур алсу була

Яћгыр сибђлђгђндђ.

Их, чия, чия, чия,

Чияле тау итђге;

Чияле тау итђгендђ

Бер ял итеп кит ђле!

Йљгереп тљштем, сулар эчтем,

Тљшкђн тавым чияле;

Кызарып кына килђсећ,

Гомерлеккђ кил, яме.

К у ш ы м т а.

Йљгереп тљштем, сулар эчтем,

Су баса кибеккђнне;

Китап мактый, халык хаклый

Тигез гомер иткђнне.

К у ш ы м т а.

Дђрес бетте. Сау булыгыз!