УНСИГЕЗЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

I. а) — Артур, син иртђн нишлисећ?

 

— Иртђн торгач, мин бит юам, теш чистартам.

— Юынгач, нишлисећ?

— Юынгач, гимнастика ясыйм.

— Гимнастика ясагач?

— Гимнастика ясагач, ашыйм, чђй эчђм.

— Ашагач нишлисећ?

— Ашагач, мђктђпкђ китђм.

— Мђктђптђн кайткач, нишлисећ?

— Мђктђптђн кайткач, урамга чыгам, дусларым белђн уйныйм.

— Уйнагач нишлисећ?

— Уйнагач, бераз ял итђм џђм китап укыйм.

Текст.

Мин сђгать алтыда тордым. Торгач юындым. Юынгач ашадым, чђй эчтем. Чђй эчкђч, эшкђ киттем. Эшкђ килгђч, телефоннан сљйлђштем. Телефоннан сљйлђшкђч, доклад яздым. Язгач, укыдым. Укыгач, директорга бирдем. Аннары банкка киттем. Банктан кайткач, директор белђн сљйлђшњ булды. Сђгать биштђ љйгђ кайттым. Кайткач, ашарга пешердем. Ашагач, телевизор карадым. Телевизор карагач, музыка тыћладым. Музыка тыћлагач, сђгать унбердђ яттым.

II. Ир

муж, мужчина

Хатын

жена, женщина

Малай

мальчик

Бала

дитя, ребенок

Онык

внук, внучка

Игезђк

близнец

Кияњ

жених, зять

Килен

невеста, сноха

Туй

свадьба

љйлђнђ

женится

Кияњгђ чыга

выходит замуж

Каенана

свекровь

Каената

свекор

 

а) — Профессор Салих Закировныћ хатыны кем?

— Галия ханым.

 

ђ) — Гњзђлнећ ире кем?

— Айрат.

 

б) — Галия ханымныћ улы кем?

— Рљстђм.

в) — Профессор Закировныћ кызы кем?

— Гњзђл.

 

г) — Галия ханымныћ каенанасы кем?

— Дания апа.

 

д) — Галия ханымныћ каенатасы кем?

— ђнђс абый.

2.

а) — Галия ханымныћ ире бармы?

— Бар. Профессор Салих Закиров.

— Аларныћ малайлары бармы?

— ђйе. Аларныћ игезђк малайлары бар.

— Исемнђре ничек?

— Марат џђм Рљстђм.

— ђ кызлары бармы?

— Кызлары да бар. Гњзђл.

— Оныклары бармы?

— Бер оныклары бар.

 

ђ) — Сез белђсезме, Марат љйлђнђ.

— Кемгђ?

— Алсуга.

— Туйлары кайчан?

— Бер атнадан.

— Алсуныћ ђти-ђнисе кем?

— ђнисе — Роза апа, ђ ђтисе — Азат абый.

— Син аларны белђсећме?

— ђйе. Без — танышлар.

 

б) — Галия ханым, Гњзђл кияњдђме?

— ђйе, былтыр чыкты.

— Кемгђ?

— Айрат Шакировка.

— Балалары бармы?

— Юк ђле.

— Каенанасы бармы?

— Каенанасы бар. Алия ханым. ђ каенатасы юк.

— Шулаймыни?

— Алар кайда торалар?

— Казанда.

 

в) — Галия ханым, киявегез кем?

— Киявебез — Айрат.

— Ул кем?

— Теш табибы.

— Гњзђл дђ табиб бит?

— ђйе. Ул — терапевт.

— ђ киленегез кем?

— Киленебез — Алсу.

— Алсу кайда эшли?

— Алсу — укытучы. Ул мђктђптђ эшли.

 

III.

 

-ган/-гђн, -кан/-кђн — аффиксы неочевидного прошедшего времени. Это время выражает совершившееся в прошлом действие, которое говорящий сам не видел и узнал об этом из других источников.

Ул бар-ган.

Ул укы-ган.

Ул тыћла-ган.

Ул ал-ган.

Он ходил (оказывается).

Он читал (оказывается).

Он слушал (оказывается).

Он взял (оказывается).

 

 

Ул бел-гђн.

Ул сљйлђ-гђн.

Ул бир-гђн.

Ул кил-гђн.

Он знал (оказывается).

Он рассказал (оказывается).

Он дал (оказывается).

Он приходил (оказывается).

 

 

Ул кайт-кан.

Ул чык-кан.

Ул чистарт-кан.

Ул ят-кан.

Он пришел (оказывается).

Он вышел (оказывается).

Он почистил (оказывается).

Он лег (оказывается).

 

 

Ул ђйт-кђн.

Ул кит-кђн.

Ул бет-кђн.

Ул ишет-кђн.

Он сказал (оказывается).

Он ушел (оказывается).

Он кончился (оказывается).

Он слышал (оказывается).

 

 

Мин ту-ган-мын.

Я родился (родилась).

Син ту-ган-сыћ.

Ты родился.

Ул ту-ган.

Он родился.

 

 

Без ту-ган-быз.

Мы родились.

Сез ту-ган-сыз.

Вы родились.

Алар ту-ган-нар.

Они родились.

 

 

Мин љйлђн-гђн-мен.

Я женился.

Син љйлђн-гђн-сећ.

Ты женился.

Ул љйлђн-гђн.

Он женился.

 

 

Без љйлђн-гђн-без.

Мы поженились.

Сез љйлђн-гђн-сез.

Вы поженились.

Алар љйлђн-гђнђр.

Они поженились.

 

а) — Ул кичђ кая барган?

— Театрга.

 

ђ) — Бу китапны кем язган?

— Ренат Харис.

 

б) — Мансур Мђскђњгђ киткђнме?

— Китмђгђн.

 

в) — ђби чђй эчкђнме?

— Эчмђгђн.

 

г) — Профессор Закиров Германиягђ киткђнме?

— Киткђн.

 

д) — Галия ханым хастаханђгђ ятканмы?

— Яткан.

 

е) — Алмаз ђнигђ ђйткђнме?

— ђйтмђгђн.

 

ж) — Рљстђм телефоннан сљйлђшкђнме?

— Сљйлђшкђн.

 

ќ) — Марат кайчан љйлђнгђн?

— љч ел элек.

— Хатыны кем?

— Хатыны — Алсу.

— Балалары бармы?

Бар.

— Кызмы, малаймы?

— Кыз. Исеме — ђлфия.

 

з) — Артур, Айрат кайчан љйлђнгђн?

— Былтыр.

— Хатыны Резедамы?

— Юк. Гњзђл. Профессор Закировныћ кызы.

— Шулаймыни? Безне укытканмы?

— ђйе.

 

и) — Алмаз, Рљстђм љйлђнмђгђнме?

— Юк, љйлђнмђгђн ђле.

— Кызы бармы?

— Бар.

— Кем?

— Гљлназ.

— Мин аны белђмме?

— Белђсећ. Ул Айрат белђн укыган.

— ђ, хђтерлим.

 

к) — Профессор Закиров Германиядђн кайтканмы?

— ђйе. Теге атнада кайткан.

— Озак булганмы?

— љч ай.

— Ул анда лекциялђр укыганмы?

— Укыган.

— Кайткач, син аны књрдећме?

— Кичђ књрдем. Аныћ оныгы туган.

— Шулаймыни? Кайчан?

— Бер ай элек.

— Малай туганмы, кызмы?

— Малай. Исеме — Булат.

— О-о-о! Бик яхшы. Мин бик шат.

 

IV. Икђн

оказывается

ђллђ

что ли, разве — вопросительная частица

 

а) Марат љйлђнгђн икђн.

Ул бу китапны укыган икђн.

Син бњген кайткансыћ икђн.

Алар Мђскђњгђ киткђннђр икђн.

Сез театрга баргансыз икђн.

 

ђ) Марат килгђнме ђллђ? ђллђ Марат килгђнме?

Кызлары туганмы ђллђ? ђллђ кызлары туганмы?

ђни кайттымы ђллђ? ђллђ ђни кайттымы?

Сез авырыйсызмы ђллђ? ђллђ сез авырыйсызмы?

Бњген яћгыр буламы ђллђ? ђллђ бњген яћгыр буламы?

Айрат язмадымы ђллђ? ђллђ Айрат язмадымы?

 

б) — Марат, ђллђ Айрат љйлђнгђнме?

— ђйе, ул љйлђнгђн икђн.

 

в) — Алсу, ђллђ ђнђс абый кайтканмы?

— ђйе, ул кайткан икђн.

 

г) — Мансур, Сез университетта укыгансыз икђн.

— ђйе, университетта укыдым.

д) — ђдип ђфђнде, Сез Италиядђ булгансыз икђн.

— ђйе, булдым.

 

е) — Джон, Сез татарча љйрђнгђнсез икђн.

— Бераз љйрђндем, лђкин начар белђм ђле.

V. Тљс

цвет

Алсу

розовый, розовая, розовое

Сары

желтый, желтая, желтое

Зђћгђр

синий, синяя, синее

Яшел

зеленый, зеленая, зеленое

Коћгырт

коричневый, карий

Шђмђхђ

фиолетовый, фиолетовая, фиолетовое

Соры

серый, серая, серое

ќирђн

рыжий, рыжая, рыжее

 

а) — Алсуныћ књзе нинди?

— Зђћгђр.

 

ђ) — Булатныћ чђче нинди?

— Коћгырт.

 

б) — ђ Айратныћ чђче нинди?

— Айратныћ чђче сары.

 

в) — Рљстђмнећ кашы нинди?

— Кара.

 

г) — ђбинећ чђче нинди?

— Ак.

 

д) — Абыећныћ књзе сорымы?

— ђйе, соры.

 

е) — Бу алсу карандаш кемнеке?

— Минеке.

 

ж) — Бу яшел китап кемнеке?

— Мансурныкы.

 

ќ) — Бу шђмђхђ пальто кемнеке?

— Роза апаныкы.

 

з) — Бу кызыл сумка кемнеке?

— Галия ханымныкы.

 

и) — Бу љстђлнећ тљсе нинди?

— Сары.

 

к) — Бу диван нинди?

— Яшел.

 

л) — Бу урындыкныћ тљсе нинди?

— Коћгырт.

 

м) — Бу тарак нинди?

— Кызыл.

 

н) — Сђгатегез нинди?

— Кара.

 

ћ) — Баклажанныћ тљсе нинди?

— Шђмђхђ.

 

о) — Ат нинди?

— ќирђн.

 

VI. Превосходная степень прилагательных

 

ак ап-ак

белый- пребелый, белый-белый

кара кап-кара

черный — пречерный, черный-черный

яшел ямь-яшел

зеленый — презеленый, зеленый-зеленый

зђћгђр зђп-зђћгђр

синий — пресиний, синий-синий

кызыл кып-кызыл

красный — прекрасный, красный-красный

сары сап-сары

желтый — прежелтый, желтый-желтый

 

Бу алма кып-кызыл.

Карлыганнар кап-кара.

Кыяр ямь-яшел.

Кар ап-ак.

Суган сап-сары.

Тарак зђп-зђћгђр.

 

а) — ђни базарда нђрсђ алган?

— Алма, кыяр алган.

— Алма тђмлеме?

— Тђмле, кып-кызыл.

— Базарда карлыган бармы?

— Бар. ђни кара, ак, кызыл карлыган алган.

 

ђ) — Ишеттегезме? Айратларныћ кызлары туган.

— Шулаймыни? Син књрдећме?

— Књрдем. 4 кило, 53 см., чђче кап-кара, књзлђре — зђп-зђћгђр, ирене — алсу, борыны кеп-кечкенђ. Бик матур !

 

б) — ђни, син Артурны белђсећме?

— Белмим. Аныћ чђче карамы?

— Юк, коћгырт.

— Књзлђре карамы?

— Књзлђре — соры.

— Буе озынмы?

— Бик озын тњгел.

— Юк, белмим, белмим.

 

в) — Гафу итегез, сездђ пальтолар бармы?

— Бар. Нинди тљслђр кирђк?

— Кара.

— Кара пальтолар бетте, коћгыртлар бар ђле. Лђкин књп тњгел.

— 48 њлчђмнђр (размерлар) бармы?

— Бар. Кирђкме?

— Мића 50 њлчђм кирђк.

— 50 размер юк.

 

г) — Теге сары тарак кемнеке?

— Алсуныкы.

— Синећ тарагыћ нинди?

— Минеке — кып-кызыл.

 

VII. Послелоги и послеложные слова.

 

Кебек как, словно

Сыман как , подобно

Тљсле как, вроде, похож

Шикелле как , будто

 

Алсу ђнисе кебек матур.

Бу алма лимон кебек сары.

Алия ђни сыман сљйли.

Тоз кар шикелле ак.

Бите ай тљсле.

 

а) — Апа, бу груша тђмлеме?

— ђйе, шикђр кебек баллы.

 

ђ) — Кыяр ачымы?

— Лимон кебек ачы.

б) — Рљстђмнећ кызы матурмы?

— Галия ханым шикелле матур.

 

в) — ђбиегезнећ чђче акмы?

— ђйе, кар тљсле ап-ак.

Сљйлђшђбез!

а) — Исђнмесез, Азат ђфђнде!

— Хђерле кљн, Алмаз!

— Сез кая барасыз?

— Маратларга. Бњген Алсуныћ туган кљне бит.

— Рљстђм килђме?

— ђйе, килергђ тиеш.

— ђнилђре килђме?

— ђнисе килђ, ђ ђтисе — командировкада.

— Кая киткђн?

— Ташкентка.

— ђллђ конференциягђме?

— ђйе.

 

ђ) — Алмаз, бњген бездђ туй. Рљстђм љйлђнђ.

— Кемгђ?

— Гљлназга.

— О-о-о! Гљлназ — бик матур кыз. Књзлђре, чђчлђре — кап-кара, ирене чия кебек кып-кызыл.

— ђйе. Гљлназ — акыллы кыз.

 

б) — Бњген кљн матур икђн.

— ђйе, бик ќылы.

— Бакчага барасызмы?

— ђлбђттђ, барабыз.

Бакчагызда нђрсђлђр бар?

— Яшелчђ џђм ќилђк-ќимеш књп.

— Карлыган књпме?

— Књп. Кызыл, кара, ак карлыган бар.

— Алмаларыгыз тђмлеме?

— Бик тђмле, баллы.

— ђ сез нинди алмалар яратасыз?

— Мин яшел алма яратам. ђ сез?

— Мин кызыл, сары алмалар яратам.

— Бакчагызда кишер књпме?

— Књп.

— ђ суган бармы?

— Бар, лђкин бик ачы сорт.

 

в) — ђти, урманга барасым килђ.

— Кич белђн барабыз.

— Сђгать ничђдђ?

— Эштђн кайткач.

— ђни безнећ белђн барамы?

— Юк , бармый. Ул ашарга пешерђ.

— ђти, урманда гљмбђ књп икђн.

— ќыябыз, улым, ќыябыз. ќилђк тђ ќыябыз. Быел ќилђк тђ књп икђн.

— Ярар, ђти.

Текст.

Закировлар гаилђсе

 

Закировлар гаилђсе Казанда яши. Гаилђдђ 5 кеше.

 

Салих Закиров — профессор, университетта эшли. Аћа 52 яшь. Аныћ буе озын, чђче кара, књзлђре коћгырт.

 

 

Галия ханым Закирова — аныћ хатыны. Ул татар теле укытучысы. Аћа 49 яшь. Аныћ буе уртача, чђче коћгырт, књзлђре соры.

Аларныћ игезђк уллары бар: Рљстђм џђм Марат. Аларга 25 яшь. Рљстђм — юрист, ђ Марат — математик. Марат љйлђнгђн. Аныћ хатыны — Алсу џђм кызы — ђлфия. Алсуга 22 яшь. Ул инглиз теле укытучысы. ђлфиягђ љч яшь.

 

 

 

 

Рљстђм ђле љйлђнмђгђн.

Галия џђм Салих Закировларныћ кызлары бар. Исеме — Гњзђл. Гњзђл — табибђ. Аћа 23 яшь. Ул бик матур ханым. Аныћ чђче озын, књзлђре зур, зђп-зђћгђр. Ул кияњдђ. Ире — Айрат. Ул да табиб, теш табибы. Айратныћ буе бик озын — 1 метр 92 см. Ул волейбол уйный, футбол уйнарга ярата.

 

 

Гњзђл белђн Айратныћ малае бар. Исеме — Булат. Ул ђле бик кечкенђ.

БИРЕМНђР

1. Составьте словосочетания с данными словами:

хатын, ир, бала, малай, игезђк, онык, кияњ, килен, туй, кыз, ул, каенана, каената.

2. Составьте словосочетания с данными прилагательными:

ак, кара, кызыл, яшел, сары, зђћгђр, коћгырт, шђмђхђ, соры, ќирђн, алсу.

3. ќавап бирегез:

— Марат кайчан љйлђнгђн?

— Гњзђл кайчан кияњгђ чыккан?

— Туйлары кайда булган?

— Алар кайда ял иткђннђр?

— Галия ханымныћ каенанасы исђн-саумы?

— Маратныћ хатыны кем?

— Гњзђлнећ ире кем?

— Галия ханымныћ оныгы бармы?

— Рљстђмнећ дуслары књпме?

— Апаћныћ чђче нинди?

— Кызыћныћ књзлђре нинди?

— Кызыл алма яратасыћмы?

— Груша алма кебек баллымы?

4. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм љйрђнегез:

Ир — баш, хатын — муен.

Ир — ат, хатын — арба.

Ата — белђк, ана — йљрђк.

Яхшы килен њз кызыћнан яхшы, яхшы кияњ њз улыћнан яхшы.

љйлђнмђгђн кеше — ярты кеше.

 

5. Мђзђкне тђрќемђ итегез.

 

Килгђн иде

Берђњ рус авылында танышларына кергђн, ди. Танышы якты йљз белђн каршы алган. Табын хђзерлђгђн. Табынга утыргач хуќа:

— Еш, еш Абдулла, — ди икђн.

— Мин ђле дђ еш килђм инде, њзећ бер дђ бармыйсыћ, — дип сљйлђнђ икђн кунак.

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите у Марата, кто у него жена.

2. Поинтересуйтесь, сколько человек в семье Закировых.

3. Спросите у Галии ханум, есть ли у нее внуки.

4. Уточните у друга, когда он женился.

5. У вашего друга сегодня день рождения. Узнайте, кто к нему придет.

6. Спросите у Мансура, какого цвета волосы у Гульназ.

7. Спросите у Анаса, какого цвета глаза у его мамы.

8. Уточните у друга, любит ли он красные яблоки.

9. Спросите у бабушки, какую смородину она хочет есть.

10. Скажите, что вы хотите пить чай.

11. Скажите, что вам нужно уйти из дома в 10 часов.

12. Поговорите с другом о его семье.

 

ђНКђЙ

 

РОБЕРТ МИћНУЛЛИН шигыре САРА САДЫЙКОВА кље

 

ђнкђй безне Сљннђн алып кайткан,

Сљн суында юган ић элек.

Бишек ќыры ќырлап тљннђр буе

Без њскђнне кљткђн тилмереп.

 

Без биш бала њстек — бер йодрык,

Тик њсмђдек иркђ кочакта.

Без ђнкђйнећ биш шатлыгы идек,

Биш кайгысы булдык кайчакта.

 

Без њскђндђ књпме борчылулар

Књргђн ђнкђй гомер эчендђ;

Онытмабыз, ђнкђй, мђћге сине,

Рђхмђт яусын барсы љчен дђ.

 

Хђзер инде ќиткђн балалар без,

Кунак кына ђнкђй янында.

ђнилђрнећ олы йљрђгенђ

Изгелекнећ сыйган барсы да.

 

Санап кына бетерерлек тњгел

ђнилђрдђн књргђн игелек.

ђнкђй безне Сљннђн алып кайткан,

Сљн суында юган ић элек.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

Hosted by uCoz