УТЫЗЫНЧЫ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

Бу — соћгы дђрес.

 

I. Бњген без Татарстан, иќтимагый тормыш, ђдђбият, сђнгать, мђдђният турында сљйлђшђбез.

 

1. Татарстан Республикасы зур џђм бай. Татарстанда югары њскђн промышленность, энергетика џђм стабиль авыл хуќалыгы бар.

Татарстан Идел буенда бик ућайлы ќирдђ урнашкан. Аныћ мђйданы — 68 мећ кв. км. Татарстан Башкортостан, Мари-Эл, Удмуртия, Чуашстан республикалары, Киров, Оренбург, Самара, Ульяновск љлкђлђре белђн књрше яши.

Татарстанда 4 млн. чамасы халык яши. Республикада књпчелек халык — татарлар џђм руслар. Лђкин башка миллђт кешелђре дђ бар: чуашлар, украиннар, мордва, удмуртлар, башкортлар, белоруслар, яџњдлђр, ђзербайќаннар, алманнар, њзбђклђр џђм башка миллђтлђр.

Татар халкыныћ тарихы зур џђм катлаулы. Сез бу турыда књп белђсез.

1990 нчы елныћ 30 августында Республиканыћ Югары Советы Татарстанныћ суверенлыгы турында Декларация кабул итте. Бу Декларация 1992 елныћ мартында референдум белђн расланды. 1992 елдан бирле Татарстанныћ рђсми исеме — Татарстан Республикасы.

1992 елныћ 6 ноябрендђ Татарстан Конституциясе кабул ителђ. Конституция нигезендђ Татарстанда ике тел — татар џђм рус теллђре — дђњлђт теле булып санала.

Татарстанныћ ић югары органы — Дђњлђт Советы. Ул 5 елга сайлана. Татарстанныћ ил башлыгы — Президент. Ул да 5 елга сайлана. Татарстанныћ беренче Президенты Минтимер Шђймиев 1991 елныћ 12 июнендђ сайланды.

Хђзерге вакытта Татарстан Республикасында 43 район бар. Биектау, Арча, ђтнђ, Балтач, Саба, Телђче, Мамадыш, Алабуга, Менделеев, ђгерќе районнары республиканыћ тљньягында урнашканнар.

ђ кљньякта — Буа, Тђтеш, Спас, Норлат, Аксубай, Чирмешђн районнары.

Кљнбатышта Кайбыч, Апас, Чњпрђле, Буа, Зеленодольск районнары бар. Кљнчыгышта Актаныш, Минзђлђ, Тукай, Мљслим, Сарман, Азнакай, Бљгелмђ џђм Баулы районнары урнашкан.

Татарстанныћ башкаласы — Казан шђџђре.

Зур шђџђрлђр тњбђндђгелђр: Казан, Алабуга, Чаллы, ђлмђт, Тњбђн Кама, Бљгелмђ, Лениногорск, Зеленодольск, Зђй, Азнакай џђм Чистай.

Республиканыћ табигате бай џђм тљрле. Зур таулар, дићгезлђр юк, лђкин зур елгалар бар: Идел, Агыйдел, Кама (Чулман), Вятка (Нократ), Зљя, Мишђ елгалары Татарстан аша агалар. Казандагы Кабан књле, Аккош књле, Зђћгђр књл, Тирђн књл ял итњ љчен бик ућайлы.

Республиканыћ климаты уртача: ќђен — ќылы, эссе, кышын — салкынча. Кыш кљне уртача температура — 14 градус салкын, ќђй кљне — 19 градус ќылы.

Хайваннар џђм њсемлеклђр дљньясы бик бай.

Татарстанныћ тљп байлыгы — нефть, битум, гипс.

Татарстанда бик кљчле нефть, химия, автомобиль, тљзелеш индустриясе бар. Машина тљзелеше дђ алга киткђн. Атаклы КАМАЗлар да Татарстанда — Чаллыда чыга. Тњбђн Камадагы шин заводы џђм химия комбинаты заманча эшли. Алабуга автомобиль заводы да машиналар чыгара башлады. Чистай сђгатьлђре дђ бљтен дљньяга билгеле. Зеленодольскида теплоходлар, суыткычлар ясыйлар. "Оргсинтез" заводы полиэтилен ясый.

Республиканыћ 95% промышленность потенциалы Казан-Зеленодольск-Тњбђн Кама-ђлмђт-Бљгелмђ регионында урнашкан.

Татарстан 85 ил белђн бђйлђнгђн. Америкада, Франциядђ, Австралиядђ, Малайзиядђ, Чехиядђ, Словакиядђ Татарстанныћ вђкиллеклђре бар.

Татарстанда бђйрђм кљннђре:

31 декабрь, 1,2 январь — Яћа ел;

7 январь — Раштуа бђйрђме;

8 март — халыкара хатын-кызлар бђйрђме;

1 май — хезмђт бђйрђме кљне;

9 май — ќићњ бђйрђме;

30 август — Татарстан Республикасы кљне;

6 ноябрь — Конституция кљне;

7 ноябрь — Октябрь бђйрђме.

Тагын бер бђйрђм бар. Бу — Корбан бђйрђме. Ул ай календаре буенча була џђм ел саен 12 кљн алдан була.

 

С њ з л е к

С л о в а р ь

иќтимагый

общественный

сђяси

политический

ђдђби

литературный

басыла

издается

чыга

выходит

айлык

ежемесячный

нђфис

художественный

мђгълњмат

сведение, информация

катлаулы

сложный

расланырга

быть утвержденным

рђсми

официальный

сайланырга

избираться

башлык

глава

кабул ителергђ

приниматься

сурђтлђнергђ

изображаться

Агыйдел

Агидель (река Белая)

Нократ

Вятка

Чулман

Кама

агарга

течь

казылма байлыклар

полезные ископаемые

заманча

современный

Сорауларга ќавап бирегез:

1) Татарстан кайда урнашкан?

2) Татарстан, Башкортостан, Казахстан, њзбђкстан. Бу сњзлђрдђ нинди охшашлык бар?

3) Татарстанныћ мђйданы зурмы? Ничђ квадрат километр?

4) Татарстанда књпме халык яши?

5) Татарстанда нинди миллђт кешелђре яши?

6) Декларация кайчан кабул ителђ?

7) Татарстанныћ рђсми исеме ничек: Татарстан Республикасымы, Татарияме?

8) Конституция кайчан кабул ителђ?

9) Татарстанда дђњлђт теллђре ничђњ? Ниндилђр?

10) Татарстанныћ ић югары органы нђрсђ? Ул ничђ елга сайлана?

11) Татарстанныћ беренче Президенты (ил башлыгы) кем? Ул ничђ елга сайлана?

12) Татарстанныћ башкаласы нинди шђџђр?

13) Татарстанда ничђ район бар?

14) Зур шђџђрлђр ниндилђр?

15) Татарстанныћ кљньягында нинди районнар бар?

16) Татарстанныћ тљньягында нинди районнар урнашкан?

17) Кљнчыгышта нинди районнар бар?

18) Кљнбатышта нинди районнар бар?

19) Татарстан аша нинди зур елгалар ага?

20) Татарстанда нинди књллђр бар?

21) Татарстанныћ тљп байлыгы нђрсђлђр?

22) Бездђ климат нинди?

23) Татарстанныћ промышленносте турында белђсезме?

24) Татарстан нинди чит иллђр белђн бђйлђнгђн?

25) Татарстанда нинди бђйрђмнђр бар?

 

II. Матбугат. Китап.

 

 

Газеталар џђм журналлар

 

"Татарстан хђбђрлђре"

"Мђгърифђт"

"Шђџри Казан"

"Ватаным Татарстан"

“Мђдђни жомга”

"Казан"

"Ялкын"

"Мирас"

"Мђгариф"

џђм башкалар.

"Татарстан"

"Казан утлары"

"Сљембикђ"

Мљхђррир

редактор

Нђшрият

издательство

Язылу

подписка

Сан

номер; число

Чыга

издается

 

а) — Сезгђ бњген яћа газеталар килдеме?

— Килде инде. ђ Сезгђ юкмыни?

— Юк шул ђле.

 

ђ) — "Чаян" журналыныћ мљхђррире кем ђле?

— Рђшит Зђкиев.

 

б) — "Чаян" русча чыгамы?

— ђйе, ул татарча да, русча да чыга.

 

в) — Татарча да, русча да тагын нинди журналлар чыга?

— "Идел", "Казан", "Татарстан", "Сабыйга".

 

г) — "Мђгариф" журналы кемнђр љчен чыга?

— Укытучылар љчен.

 

д) — "Мђгърифђт" газетасы кайчан чыга башлады?

— 1991 ел башыннан.

— Ул нинди газета?

— Ул — студентлар, укытучылар газетасы.

 

е) — Хатын-кызлар журналы бармы?

— "Сљембикђ" бар.

— Ул нинди сњз?

— Сљембикђ Казан ханыныћ хатыны булган. Бик чибђр, акыллы ханбикђ булган. Журналга шул исемне биргђннђр.

— Элек тђ журналныћ исеме шулай идеме?

— Бу журналныћ ић беренче исеме "Сљембикђ" була. Революциядђн соћ ул "Азат хатын" була.

— ђ – ђ... Мин белђм: бу сњзлђр "Свободная женщина" дип тђржемђ ителђ. 90 елларда журнал тагын "Сљембикђ" була.

 

ж) — Яшьлђр љчен журнал бармы?

— Бар. Ул — "Идел". Ул русча да, татарча да чыга. Бик кызыклы журнал. Анда хђзерге ђдђбият, публицистика, сђнгать турында књп язмалар укырга мљмкин.

 

ќ) — Балалар љчен газета-журналлар чыгамы?

— Андый журналлар књп.

— Ниндилђр?

— Кечкенђлђр љчен "Салават књпере", "Сабыйга" журналлары чыга. Мђктђп укучылары љчен "Ялкын" журналы, "Сабантуй" газетасы чыга.

— "Татарстан" нинди журнал?

— Ул – иќтимагый-сђяси, мђдђни журнал. Анда кызыклы мђкалђлђр басыла. Журнал татар џђм рус теллђрендђ чыга.

 

з) — "Казан утлары" журналы бар бит. Ул русчага ничек тђрќемђ ителђ?

— "Огни Казани". Бу — књбрђк ђдђби журнал. Анда татар язучыларыныћ романнары, повестьлары, поэзия, публицистика, фђнни мђкалђлђр басыла. Бу журналныћ зур тарихы бар.

 

и) — Татарстанда бер яћа журнал бар. Исеме — "Мирас". Гарђп теленнђн тђрќемђ итсђћ, "Наследие" була. Бу журналда татар халкы тарихына караган бик књп материаллар басыла.

— Журнал айлыкмы?

— ђйе, айлык. Ай саен чыга.

 

к) — Рљстђм, Татарстанда ничђ журнал чыга?

— Минемчђ, 29.

— ђ ничђ газета чыга?

— 150 чамасы.

— Ой — ой-ой!

 

л) — Рус газеталары књпме?

— Књп. Газеталар бик кызыклы. Анда мђгълњмат књп.

— Син нинди русча газеталар укыйсыћ?

— "Вечерняя Казань", "Казанское время", "Республика Татарстан", Молодежь Татарстана" џ.б.

 

м) — Галия ханым, Сезнећ гаилђ нинди газеталарга язылды?

— Без "Казан утлары", "Ватаным Татарстан" алабыз. Салих фђнни журналлар ала. Август аенда “Фђн џђм тел” исемле яћа журнал чыга башлады. Бик кызыклы журнал. “Татарстан яшьлђре”н дђ алабыз.

 

н) — Гљлназ, Казанда чит теллђрдђ газеталар табарга мљмкинме?

— Инглизчђ, французча, алманча газеталар саталар.

III. Татар ђдђбияты — Татарская литература

 

ђсђр

произведение

ђдип

прозаик

Хикђя

рассказ

Шигырь

стихотворение

Иќат

творчество

Иќат ит-ђргђ

творить; создавать; написать

Басыл-ырга

издаваться

Заман

период, время

Сурђт-лђргђ

изображать

Нђсер

стихотворение в прозе

ђкият

сказка

Бит

страница

Бњлек

глава

Сайланма

избранный

ќыентык

сборник

Эчтђлек

содержание

Басма

издание

џђлак бул-ырга

погибнуть

Сугыш

война

Сђнгать эшлеклесе

деятель культуры

1. Кол-Галинећ "Кыйссаи Йосыф" поэмасы

Сђйф Сараиныћ "Гљлстан" ђсђре

Кандалыйныћ "Сђхипќамал" поэмасы

џади Атласиныћ "Сљембикђ" ђсђре

Сђгыйть Рђмиевнећ "Таћ вакыты" шигыре

Дђрдемђнднећ "Кораб" шигыре

Габдулла Тукайныћ "Шњрђле" поэмасы

Галимќан Ибраџимовныћ "Казак кызы" романы

Кђрим Тинчуринныћ "Зђћгђр шђл" пьесасы

Шамил Усмановныћ "Памирдан радио" ђсђре

Гадел Кутуйныћ "Туган ил" нђсере

Муса ќђлилнећ "Алтынчђч" либреттосы

Габдрахман ђпсђлђмовныћ "Ак чђчђклђр" романы

Хђсђн Туфанныћ лирик шигырьлђре

Гомђр Бђшировныћ "Намус" романы

Сибгат Хђкимнећ шигырьлђре

Рљстђм Кутуйныћ лирик повестьлары

Мљхђммђт Мђџдиевнећ "Без — кырык беренче ел балалары" повесте

Фђнис Яруллинныћ "ќилкђннђр ќилдђ сынала" автобиографик повесте

Ренат Харисныћ "Чехов базары" поэмасы

Зљлфђтнећ мђхђббђт лирикасы

Роберт Мићнуллинныћ балалар љчен шигырьлђре

Туфан Мићнуллинныћ "ђлдермештђн ђлмђндђр" драмасы

Илдар Юзиевнећ мђхђббђт турында поэмалары

Мљдђррис ђгълђмовныћ шигърияте

Диалоглар

а) — Син нинди борынгы татар шагыйрьлђрен белђсећ?

Аз белђм: Кол Гали, Сђйф Сараи, Мљхђммђдьяр. Менђ шул.

— ђ син?

— Кызганыч, мин дђ шуларны гына белђм.

 

ђ) — Габдулла Тукай белђн бер заманда иќат иткђн нинди шагыйрьлђрне белђсећ?

— Сђгыйть Рђмиев, Дђрдемђнд.

 

б) — Габдулла Тукай кайчан туган?

— 1886 елда туган.

— ђ кайчан њлгђн?

— 1913 елда.

 

в) — Габдулла Тукай рус шагыйрьлђреннђн кемнђрне тђрќемђ иткђн?

— Пушкинны, Лермонтовны, Кольцовны тђрќемђ иткђн.

 

е) — Габдулла Тукайныћ "Шњрђле" поэмасы буенча кем балет музыкасы язган?

— Композитор Фђрит Яруллин.

— Фђрит Яруллин исђнме?

— Юк, син белмисећмени? Ул бит сугышта џђлак булган.

 

ж) — Тукайныћ нинди поэмаларын белђсећ?

— "Шњрђле", "Печђн базары яхуд Яћа Кисекбаш"

— ђ нинди шигырьлђре сића таныш?

— “Туган тел”, "Пар ат", "Китмибез", "Елныћ дњрт фасылы", "Эшкђ љндђњ", "Сабыйга"...

— "Шњрђле" поэмасы буенча балет та язылган бит.

— ђйе.

— Габдулла Тукай шигырьлђре русчага тђрќемђ ителгђнме?

— ђйе. Тукай њзе исђн чакта ук тђрќемђ ителђ башлаган. Тукайны Анна Ахматова, Марина Цветаева, Павел Родионов, Роберт Моран, Арсений Тарковский, Вероника Тушнова, Вил Ганиев, Равил Бохараев тђрќемђ иткђннђр. Тукайны хђтта 1913 елда инглиз теленђ дђ тђрќемђ иткђннђр. Тукай ђсђрлђренећ гомуми тиражы 7 миллионнан артык.

— Хђзерге вакытта књренекле язучыларга, шагыйрьлђргђ, сђнгать эшлеклђренђ Тукай премиясе бирелђ. Син нинди лауреатларны белђсећ?

— Хђсђн Туфан, Илџам Шакиров, Гомђр Бђширов, Мљхђммђт Мђџдиев, Сара Садыйкова, Сибгат Хђким, Бакый Урманче, Фђридђ Кудашева, Наќар Нђќми... Алар бик књп бит!

— ђ быел кемнђргђ бирделђр?

— Быел рђссам Абрек Абзгильдинга, опера театры ќырчысы Венера Ганиевага џђм шагыйрь Ренат Хариска бирелде.

— Бу бњлђкне кайда тапшыралар?

— Шигырь бђйрђмендђ. Бу бђйрђм ел саен 26 апрельдђ була. Бу — Тукайныћ туган кљне.

— Бђйрђм кайда була?

— Опера џђм балет театры каршында Тукай џђйкђле бар. Белђсећме? Бђйрђм шунда була.

— Кеше књп буламы?

— Бик књп була. Татар халкы мђгърифђтле бит. ђдђбият, ќыр, бию ярата. Бу бђйрђмгђ мђктђп балалары, студентлар, яшьлђр књп килђ. Бђйрђм "Туган тел" не ќырлау белђн бетђ. Без дђ бу ќырны љйрђнђ алабыз.

IV. Милли сђнгать

 

1. Татар музыка сђнгате

татарское музыкальное искусство

Атказанган артист

заслуженный артист

Халык артисты

народный артист

Кул чап(б)-арга (алкышла-рга)

аплодировать

Тамаша залы

зрительный зал

Тамашачы

зритель

Тулы

полный

Сђхнђ

сцена

Башкаручы

исполнитель

Кљй

музыка, мелодия

Музыка коралы

музыкальный инструмент

Симфоник оркестр

симфонический оркестр

Алып баручы

ведущий

Романслар кичђсе

вечер романсов

Кызыксын-ырга

интересоваться

Катнаш-ырга

участвовать

Рђхђтлђнеп

с удовольствием

а) — Бњген опера џђм балет театрында нинди спектакль була?

— "Алтынчђч" операсы.

— Музыкасын кем язган?

— Нђќип ќиџанов.

— Кем либреттосы?

— Муса ќђлилнеке.

 

ђ) — Алсу, кичђ без концертка бардык.

— ђйбђт булдымы?

— Бик ђйбђт.

— Кемнђр ќырлады?

— Зилђ Сљнгатуллина, Хђйдђр Бегичев, Ренат Ибраџимов, Венера Ганиева ќырладылар.

— Концертны кем алып барды?

— Рђшит Сабиров.

 

б) — Галия апа, бу айда Илџам Шакиров концертлары була. Барабызмы?

— Билетлар бар микђн?

— Мин иртђгђ кассага барам. Кич белђн Сезгђ ђйтермен.

 

в) — Гљлназ, без иртђгђ концертка барабыз.

— Нинди концертка?

— Симфоник оркестр концертына.

— Кем дирижер?

— Фоат Мансуров.

— О! Кем белђн барасыз?

— Ирем белђн.

 

г) — Гњзђл, сића Зљфђр Хђйретдиновныћ ќырлары ошыймы?

— "Су буенда учак яна" ќыры бик ошый.

— Бу ќырныћ исеме русча ничек була?

— "У реки горит костер".

 

д) — Галия ханым, романслар кичђсе ошадымы?

— Бик ошады.

— Мића Рљстђм Яхин романслары ошады.

— ђйе шул. Мин дђ аларны бик яратам .

 

РђХМђТ СИћА!

Шамил Маннапов шигыре Рљстђм Яхин кље

Рђхмђт сића матур итеп кљлгђн љчен,

Кљтмђгђндђ башым ђйлђндергђн љчен,

ђлегечђ гади булган бар нђрсђне

ђллђ нинди сихри ямьгђ тљргђн љчен.

 

Рђхмђт сића тљшлђремђ кергђн љчен,

Кљтеп алган яћгыр булып килгђн љчен,

Књћлемдђге сњнеп барган гљллђремђ

Яшђртњле яшђњ кљче биргђн љчен.

 

Рђхмђт сића ић бђхетле кљннђр љчен,

Кавыштырган сихри айлы тљннђр љчен,

Рђхмђтемнећ ић олысы — мђхђббђтне

Гомер буе саклап кала белгђн љчен.

 

е) — Дания апа, син кайсы артистларны яратып тыћлыйсыћ?

— Мин Хђйдђр Бегичев, Рафаэль Сђхђбиев ќырлаган романсларны яратам.

— ђ мића Рафаэль Ильясов књбрђк ошый.

— Бер атнадан бик яхшы концерт була. Барабызмы, Дания апа?

— Бик рђхђтлђнеп.

ж) — Нина Петровна, "Шњрђле” балетын караганыгыз бармы?

— Юк шул. ђйтегез ђле, "Шњрђле" нинди сњз?

— "Шњрђле" — русча — леший. Габдулла Тукай шњрђле турында ђкият-поэма язган.

— ђ музыкасын кем язган?

— Композитор Фђрит Яруллин Шњрђлене музыка дљньясына керткђн. Ул беренче татар балеты "Шњрђле"не иќат итђ.

— Бу балет башка шђџђрлђрдђ дђ куелдымы?

— ђйе. Ул Мђскђњдђ, Петербургта, Киевта, Уфада куелды. Балетны Англия, Франция, Италия, Япония тамашачылары књрде. "Шњрђле" балетын џђркем яратып карый.

 

ќ) — Алсу ханым, беренче татар операларын кем язган, белђсезме?

— ђйе. Белђм. Солтан Габђши џђм Василий Виноградов.

— Алар ничек аталган?

— Берсе — "Сания", икенчесе — "Эшче".

— Кызык. Синећ тыћлаганыћ бармы?

— Кызганыч, юк шул.

 

з) — Алия, кичђге спектакль сића ошадымы?

— ђйе. Артистлар бик яхшы уйнадылар.

— ђ музыкасы нинди матур!

— Салих Сђйдђшев язган бит.

 

и) — Татар композиторларыныћ оркестр љчен язылган кљйлђре књпме?

— Књп.

— Кемнђр язган?

— Нђќип ќиџанов, Ринат Еникеев, Рђшит Кђлимуллин.

 

к) — Салих ђфђнде, Сез нинди татар ќырчыларын тыћларга яратасыз?

— ђлфия Авзалованы, Габдулла Рђхимкуловны, Фђридђ Кудашеваны џђм Илџам Шакировны бигрђк тђ яратам.

— Илџам Шакировныћ нинди ќырлары ошый?

— "Кара урман", "Хуш, авылым", “ђллњки”, "Люция". Барысын да ђйтеп бетерђ алмыйм инде.

 

л) — Лђйсђн, кичђ без Айдар Галимовныћ концертында булдык.

— Матур ќырладымы?

Ой, шундый матур!

— Кул чаптылармы?

— Бик књп чаптылар. ђллђ ничђ тапкыр чакырып чыгардылар.

— Чђчђклђр дђ бирделђрме?

— Бик књп бирделђр.

— Нинди чђчђклђр?

— Розалар, гладиолуслар.

— Концерт озак булдымы?

— Ике сђгать барды.

 

м) — Казанда Шаляпин фестивале ел саен буламы?

— ђйе. Ел саен февраль аенда Шаляпин фестивале була.

— Анда тљрле шђџђрлђрдђн џђм чит иллђрдђн атаклы башкаручылар килђ.

— Кеше књп йљриме?

— ђлбђттђ. Зал џђрвакыт тулы була.

— Сезнећ барганыгыз бармы?

— Бар.

— Нинди опера тыћладыгыз?

— Мин быел гала-концертта булдым.

 

н) — Казанда тагын нинди фестивальлђр була?

— Рудольф Нуриев исемендђге балет фестивале, "Сандугач" татар ќыр фестивале, "Уйнагыз, гармуннар" фестивале, "Ягымлы яз" студентлар фестивале џђм башкалар.

 

ћ) — Галия апа, Сез нинди музыка фестивалендђ булдыгыз?

— Мића "Сандугач" ќыр фестивале ошый.

— ђ Нуриев фестивалендђ булганыгыз бармы?

— Бер тапкыр булдым. Бигрђк тђ Петербург артистлары ошады.

— ђ Рудольф Нуриев татармы?

— ђйе, татар. Ул књренекле биюче булган. Башта Петербургта хореография училищесында укыган. Мђскђњнећ Зур театрында эшлђгђн. Соћыннан Франциядђ яшђгђн. Англия, Америка, Италия, Австрия сђхнђлђрендђ биегђн.

— Ул Казанда булганмы?

— Булган.

 

о) — Татар дђњлђт ќыр џђм бию ансамбле концертларын караганыћ бармы?

— Бар. Бу коллектив мића бик ошый. Аныћ ќитђкчесе кем ђле?

— Татарстан Республикасыныћ џђм Россия Федерациясенећ атказанган артисты Лима Кустабаева.

— Син аларныћ яћа концерт программасы белђн танышмы?

— Юк. Нинди программа?

— "Корбан бђйрђм".

— Ансамбль хђзер Казандамы?

— Юк. Алар Япониядђ гастрольдђ.

 

љ) — Гафу итегез, Шаляпин фестиваленђ билетлар бармы?

— Кайсы кљнгђ?

— Уникенче февральгђ.

— Бар. Ничђнче рђткђ кирђк?

— Тугызынчы рђткђ бирегез ђле.

 

2. Театр сђнгате

Галиђсгар Камал исемендђге татар дђњлђт академия театры

Муса ќђлил исемендђге опера џђм балет академия театры

Кђрим Тинчурин исемендђге татар комедия џђм драма театры

Василий Качалов исемендђге Зур рус драма академия театры.

Яшьлђр театры

Курчак театры

 

а) — Татар драматургларын белђсећме?

— Юк шул.

— ђйтимме?

— ђйтегез.

— Галиђсгар Камал, Мирхђйдђр Фђйзи, Таќи Гыйззђт, Хђй Вахит, Кђрим Тинчурин, Туфан Мићнуллин.

— Тагын?

— Аяз Гыйлђќев.

— Рђхмђт.

 

ђ) — Гљлназ, бњген "ђлдермештђн ђлмђндђр" спектакле була, барабызмы?

— Кемнђр уйный?

— Шђњкђт Биктимеров, Рђшидђ ќиџаншина, Равил Шђрђфиев, Нђќибђ Ихсанова.

— О! Барабыз.

 

б) — Бњген премьера. Барабызмы?

— Нинди спектакль була?

— "Хуќа Насретдин".

— ђйдђ, барабыз.

— Алайса мин билет алам.

— Ярый, яхшы.

 

в) — "Беренче театр" спектакленђ билетлар бармы? Ике билет бирегез ђле.

— Ничђнче рђткђ?

— Мљмкин булса, унберенче рђткђ.

— Ничђнче урыннар?

— Уртадагы урыннар булса, яхшы булыр иде.

— Рђхим итегез, унынчы рђт, ундњртенче, унбишенче урыннар.

 

г) — Улым, бњген курчак театрына барабыз. Билетлар алдым.

— ђни, нинди спектакль була?

— "Кђрлђ — мђктђп баласы".

— Ул кызык микђн?

— Минемчђ, кызык.

 

д) — Салих, бњген театрга билет алдым. Вакытыћ бармы?

— Бар. Барабыз. Кайсы театрга?

— Тинчурин театрына.

— Нинди спектакль булачак?

— "ђнђ килђ автомобиль".

— Шђп!

 

е) — Театрныћ сђхнђсе бик матур, ђйеме?

— Шулай.

— Алмаз, белђсећме, Татарстанда ничђ театр бар?

— Белђм, унике.

— ђ Казанда?

— ќиде.

 

ж) — Татар дђњлђт академия театрыныћ баш режиссеры кем?

— Марсель Сђлимќанов.

 

3. Нђфис сђнгать — Изобразительное искусство

 

а) — Сезнећ сынлы сђнгать музеенда булганыгыз бармы?

— ђйе. Кичђ бардык.

— Анда нинди књргђзмђлђр бар?

— Яшь рђссамнар књргђзмђсе ачылган.

— Књргђзмђ ошадымы?

— Ошады. Бик матур картиналар бар.

 

ђ) — Синећ Харис Якуповныћ картиналарын књргђнећ бармы?

— Бар. Мића бигрђк тђ "Сабантуй" картинасы ошый.

 

б) — Књргђзмђ залында Лотфулла Фаттаховныћ картиналары бармы?

— Бар. Књп.

 

в) — Артур, белђсећме, књренекле рђссам Шишкин Алабугада яшђгђн.

— ђйе, белђм. Ул бит Татарстан табигате турында бик књп картиналар иќат иткђн.

— Безнећ љйдђ аныћ "Нарат урманында" рђсеме бар. ђтинећ туган кљненђ бњлђк иттелђр.

— Мин дђ бу картинаны бик яратам. Музейда књрдем.

 

г) — Гафу итегез, сынлы сђнгать музее кайда урнашкан?

— Карл Маркс урамында. Бинасы борынгы, бик матур, ике катлы.

— Ул џђркљнне ачыкмы?

— Дњшђмбе кљнне ял итђ; башка кљннђрне иртђнге тугыздан кичке бишкђ кадђр эшли.

— Рђхмђт.

 

д) — Бакый Урманченыћ "Сагыш" скульптурасын књргђнећ бармы?

— Юк. ђ синећ књргђнећ бармы?

— Бар. Ул агачтан ясалган.

— Бу авторныћ тагын нинди скульптуралары бар?

— "Шњрђле", "Язгы моћнар", "Тукай", "Г.Камал", "Н.ќиџанов"...

 

е) — Сания, син сынлы сђнгать белђн кызыксынасыћмы?

— ђйе, мин бит сђнгать мђктђбендђ укыйм.

— Нинди рђсемнђр ясарга яратасыћ?

— Табигать књренешлђрен ясарга яратам, бигрђк тђ авыл пейзажын.

— Сынлы сђнгать турында китаплар укыйсыћмы?

— ђйе. Књренекле татар, рус, чит ил рђссамнарыныћ иќаты турында китаплар укыйм, альбомнарын карарга яратам.

 

ж) — Альбина, белђсећме, Татарстанда ничђ музей бар?

— 24.

— ђ Казанда ничђ?

— Минемчђ, уннан артык музей бар.

БИРЕМНђР

1. Сорауларга ќавап бирегез:

— Сез кайсы татар язучыларын белђсез?

— Сез нинди татар шагыйрьлђрен белђсез?

— Сез нинди татар драматургларын белђсез?

— Сез шигърият белђн кызыксынасызмы?

— Сезгђ Габдулла Тукайныћ шигырьлђре танышмы?

— Габдулла Тукай нинди поэмалар язган?

— Габдулла Тукай шигырьлђрен русчага кемнђр тђрќемђ иткђн?

Тукай премиясе лауреатларыннан кемнђрне белђсез?

— Сез нинди ђсђрлђр укырга яратасыз?

— Сез мђхђббђт турында китаплар укыйсызмы?

— Сез нинди татар ќырчыларын белђсез?

— Казанда нинди ќыр фестивальлђре була?

— Илџам Шакиров кем ул?

— Беренче татар операсын кем язган?

— Беренче татар балетыныћ композиторы кем булган?

— Рудольф Нуриев кем булган?

— Сезнећ Шаляпин фестиваленђ барганыгыз бармы?

— Сезгђ яшь татар ќырчылары танышмы?

— Сез нинди музыка коралларын белђсез?

— Сез музыка коралларында уйныйсызмы?

— Казанда симфоник оркестр бармы?

— Казанда филармония эшлиме?

— Татарстанда нинди сђнгать уку йортлары бар?

— Татарстанда ничђ театр бар?

— Казанда нинди театрлар бар?

— Татар драматургларын белђсезме?

— Сезнећ татар театрында булганыгыз бармы?

— Сезгђ кайсы татар спектакле ошый?

— Сезгђ кайсы татар артистлары ошый?

— Татар дђњлђт академия театрыныћ баш режиссеры кем?

— Татарстанда музейлар књпме?

— Ић зур музейлар ниндилђр?

— Сез кайсы татар рђссамнарын белђсез?

— Сезнећ нђфис сђнгать музеенда булганыгыз бармы?

— Бакый Урманченыћ нинди скульптуралары бар?

— Сезнећ нинди рђссамнарныћ књргђзмђлђрендђ булганыгыз бар?

— Сез рђсем ясарга яратасызмы?

— Сез татарча китаплар укыйсызмы?

— Нинди татар газета-журналлары Сезгђ таныш?

— Сез татарча яхшы сљйлђшђсезме?

— Сезгђ татар теле ошыймы?

— Сез нинди теллђрдђ сљйлђшђсез?

— Татар теле нинди теллђр белђн кардђш?

— Татар телендђ ничђ миллион кеше сљйлђшђ?

— Татарлар кайсы иллђрдђ яшилђр?

— Чит иллђрдђге татарлар Татарстанга килђлђрме?

— Сез нинди татар ризыкларын яратасыз?

— Татарларда нинди бизђнњ ђйберлђре бар?

— Татарлар љчен ић зур бђйрђм нинди?

— Казан нинди шђџђр?

— Казанда нинди тарихи урыннар бар?

— Милли-мђдђни њзђк кайда? Анда нинди књргђзмђлђр була? Барганыгыз бармы?

Икенче Бљтендљнья татар корылтае кайчан булды?

— Сез Кубрат хан хђзинђлђре књргђзмђсенђ бардыгызмы?

2.Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Књп йљргђн кеше књп ишетђ.

Бергђ-бергђ юл кыска.

Кая барсаћ да, бер кояш.

Бер књктђ ике ай булмас.

Акчасыз торып була, икмђксез торып булмый.

Алтынны ала белгђн, бњлђ дђ белер.

Асылташ зур булмас.

Кошныћ матурлыгы тљсе белђн, кешенећ матурлыгы эше белђн.

Эше юк кешегђ кљн дђ бђйрђм.

Эшлђп ашасаћ, тђмле булыр.

ќире юкныћ иле юк.

ќире байныћ иле бай.

 

3. Шигырьлђрне укыгыз џђм ятлагыз.

Дђрдемђнд

К о р а б

 

Шаулый дићгез...

ќил љрђдер...

ќилкђнен киргђн кораб!

Тљн вђ кљндез

Ул йљрђдер:

Юл бара ят ил карап...

 

Чыкты ќиллђр,

Купты тулкын —

Ил корабын ќил сљрђ!..

Кайсы юллар,

Нинди упкын

Тарта безне ќан сорап?!.

 

***

Кил, љйрђн, и туган, бер башка телне,

Бњтђн теллђр белњ яхшы џљнђрдер.

Катыштырма вђлђкин телгђ телне,

Тел уйнатмак наданлыктан ђсђрдер.

 

***

Сђгыйть Рђмиев

 

С И Н

Мине утка аткан ул — син,

Мине суга салган да — син,

Утка янсам, суга батсам,

Тартып алган Аллам да — син!

 

УЛ

 

Кашлары — ай аныћ, яћа туган,

Йљзе — айныћ тулган кљннђре,

Керпеклђре — нурлар, кич чђчелгђн,

Ике књзе — шул кичнећ књллђре.

Коммуникатив биремнђр.

1. Поздоровайтесь с собеседником по-татарски.

2. Уточните, хорошо ли он говорит по-татарски.

3. Поинтересуйтесь, кто он (она), откуда он (она), чем занимается, сколько ему (ей) лет, есть ли у него (у нее) семья, дети, живы ли родители, много ли у него (у нее) родственников.

4. Побеседуйте с другом о том, куда он ездил в воскресенье.

5. Познакомьтесь с незнакомым человеком.

6. Спросите у знакомого, есть ли у него машина, какая у машины марка. Спросите номер машины.

7. Поинтересуйтесь у своего нового знакомого, есть ли у него телефон, какой у него номер.

8. К Вам пришел друг. Пригласите его пить чай.

9. Спросите у друга, какие татарские блюда ему нравятся.

10. Спросите в магазине, сколько стоит молоко (хлеб, булка, масло, сметана, мясо, рыба, конфеты, колбаса, печенье, соль, спички и т.д.)

11. Позвоните другу (подруге) и спросите, что он (она) делала вчера.

12. Вы пришли в Центральный универмаг. Расскажите о том, какие отделы Вы посетили, какие покупки Вы сделали.

13. Друг замечает, что Вы плохо выглядите. Объясните ему причину.

14. Попросите друга, чтобы он купил лекарство от головной боли.

15. Вы плохо себя чувствуете. Вызовите врача на дом.

16. Спросите у прохожего, где находится ближайшая аптека.

17. Вас интересует, какое лекарство надо пить при болях в желудке.

18. Спросите у друга, занимается ли он спортом.

19. Поинтересуйтесь, какими видами спорта занимаются студенты.

20. У вашего друга сегодня день рождения. Поинтересуйтесь, кого он пригласил. Кто к нему придет.

21. Спросите, где будет отдыхать летом ваш друг.

22. Уточните, поедут ли летом в деревню ваши родители.

23. Поинтересуйтесь у вашего знакомого, где он намерен провести отпуск.

24. Вы побывали на празднике Сабантуй. Что Вам больше всего понравилось?

25. Побеседуйте с другом о татарских праздниках.

26. Ваши друзья из Америки приехали к Вам в гости в Казань. Какие исторические места Казани Вы им покажете?

27. Вы знакомите своих гостей с Казанским университетом.

28. Спросите у знакомого профессора, где он преподает, какие факультеты, специальности есть в этом вузе.

29. Уточните, сколько высших учебных заведений в Казани.

30. Поинтересуйтесь у Вашего знакомого, где он учится, на каком факультете, курсе и чем он интересуется.

31. Скажите, что Вы учитесь в КГУ, на юридическом факультете. Кратко расскажите о Вашем факультете.

32. Ваши друзья переехали в новую квартиру. Расспросите их, нравится ли им квартира, сколько в ней комнат, какую мебель им необходимо купить.

33. Ваш друг познакомился с девушкой. Скоро у них свадьба. Спросите, где будет свадьба, кто приглашен.

34. Вы встретились на улице с бывшим одноклассником. Спросите, давно ли женился ваш одноклассник, кто его жена, есть ли у него тесть, теща.

35. Вы встречаете друга с незнакомыми Вам людьми. Он знакомит Вас с ними.

36. Вы пришли в библиотеку. Вы интересуетесь татарской литературой. Произведения каких писателей вы попросите?

37. Вы купили сборник стихов Габдуллы Тукая. Какие стихи Вам понятны? Скажите об этом.

38. Расскажите о посещении Татарского академического театра.

39. Вы побывали на премьере в театре оперы и балета. Какое впечатление произвел на Вас театр?

40. Вас познакомили с известным татарским артистом Шаукатом Биктимировым. Выразите свое восхищение его талантом.

41. Вы побывали в музее изобразительных искусств. Какие выставки Вам понравились?

42. Расспросите своего друга о посещении концерта татарских певцов.

43. Ваш друг поступил учиться в консерваторию. Поинтересуйтесь, на каких музыкальных инструментах он играет, кем он хочет стать.

44. Были ли Вы в театре Оперы и балета на фестивале классического балета имени Рудольфа Нуриева? Что Вы знаете об этом знаменитом "летающем татарине"?

45. Как часто проводятся в Казани Шаляпинские фестивали? Какие артисты бывают здесь и откуда они приезжают?

46. Если Вы были в Большом концертном зале Республики Татарстан, расскажите о красоте этого зала.

47. Вы встретились со своим другом, который начал изучать татарский язык. Спросите у него, что он узнал о татарском языке, с какими трудностями он встретился. Попросите его сравнить русский и татарский языки.

48. Побеседуйте на улице с бабушкой-татаркой, используя изученный Вами материал.

49. Скажите несколько пословиц для характеристики Вашего друга.

50. Расскажите, для чего Вам необходимо изучение татарского языка. Хорошо ли Вы усвоили язык по данной программе?

51. Помогла ли наша книга усвоить татарский язык? Каковы Ваши пожелания?

 

Сезгђ зур рђхмђт! Ућышлар телибез!

Hosted by uCoz